تحلیل SWOT یکی از کاربردیترین راهکارهای تصمیمگیری در دنیای کسبوکار است. این تحلیل با شناسایی نقاط قوت و ضعف داخلی و همچنین فرصتها و تهدیدهای بیرونی، به شما امکان میدهد استراتژیهایی را بر اساس دادههای واقعی طراحی کنید.
- 1 - تحلیل SWOT چیست و چرا اهمیت دارد؟
- 2 - اجزای ماتریس SWOT به زبان ساده
- 3 - مراحل انجام تحلیل SWOT برای کسبوکارها (راهنمای قدمبهقدم)
- 1. با حضور اعضای کلیدی تیم یک جلسه تشکیل دهید
- 2. ماتریس SWOT را آماده کنید
- 3. با «نقاط قوت» شروع کنید
- 4. سراغ «نقاط ضعف» بروید
- 5. «فرصتها» را شناسایی کنید
- 6. «تهدیدها» را بررسی کنید
- 7. تحلیل SWOT را آغاز کنید
- 8. اقدامات لازم برای بهبود کسبوکار بر اساس تحلیل SWOT را مشخص کنید
- مثالی از ترسیم ماتریس و تحلیل SWOT یک کسبوکار (نمونۀ فرضی)
- 4 - اشتباهات رایج در تحلیل SWOT که باید از آنها پرهیز کنید
- 5 - مثالهای واقعی از ماتریس SWOT برندهای معروف
- 6 - جمعبندی
تفاوتی ندارد صاحب یک استارتاپ کوچک باشید یا مدیر یک شرکت بزرگ؛ ترسیم ماتریس SWOT و تحلیل آن برای هر کسبوکاری که به دنبال رشد، بهبود و تصمیمگیری آگاهانه است، ضروری و ارزشمند است. با این تحلیل میتوانید از ظرفیتهای پنهان استفاده کنید، ریسکها را کاهش دهید و هوشمندانهتر عمل کنید. اگر بهدنبال آموزش گامبهگام تحلیل SWOT هستید، این مقاله راهنمای خوبی برای شماست.
تحلیل SWOT چیست و چرا اهمیت دارد؟
تحلیل SWOT (مخفف Strengths، Weaknesses، Opportunities، Threats) یک ابزار استراتژیک و قدرتمند برای ارزیابی موقعیت فعلی یک کسبوکار یا حتی یک فرد است. این تحلیل با شناسایی نقاط قوت و ضعف داخلی و همچنین فرصتها و تهدیدهای خارجی بر اساس ماتریس SWOT به تصمیمگیرندگان کمک میکند تا موقعیت رقابتی خود را بهدرستی درک کنند و استراتژیهای مؤثری طراحی کنند.
ماتریس SWOT از این جهت که با یک نگاه ساده میتوان به عمق مسائل سازمان پی برد و تصمیمهای هوشمندانهتری گرفت، اهمیت بالایی دارد. این تصمیمات ممکن است از توسعۀ محصول تا ورود به بازار جدید یا حتی تغییر در ساختار تیم را شامل شوند. SWOT نهتنها برای کسبوکارهای بزرگ بلکه برای استارتاپها، تیمهای کوچک و حتی برنامهریزی شخصی بسیار مفید است.
پیش از انجام تحلیل SWOT، باید ماتریس SWOT را ترسیم کنیم.
اجزای ماتریس SWOT به زبان ساده
ماتریس SWOT از چهار بخش اصلی تشکیل شده که هر کدام نگاهی متفاوت به وضعیت درونی و همچنین عوامل بیرون از کسبوکار دارند.
اجزای اصلی ماتریس SWOT عبارتاند از:
- نقاط قوت (Strengths)
- نقاط ضعف (Weaknesses)
- فرصتها (Opportunities)
- تهدیدها (Threats)
نقاط قوت و ضعف به عوامل درونی اشاره دارند؛ عوامل درونی به معنای هر آن چیزیست که تحتکنترل خود کسبوکار باشد. در مقابل، فرصتها و تهدیدها عوامل بیرونیاند که ناشی از محیط و شرایط بازار هستند.
این دستهبندی باعث میشود یک دید کلی و متوازن از وضعیت فعلی داشته باشیم و به جای تمرکز بر مشکلات، نگاه جامعتری به راهحلها و امکانات پیشرو بیندازیم.
نقاط قوت (Strengths)
نقاط قوت یک کسبوکار، همان داراییها، قابلیتها و مزیت رقابتی کسبوکار هستند که باعث برتری نسبت به رقبا میشوند. نقاط قوت یک برند ممکن است شامل تیم متخصص، برندسازی قوی، شبکه توزیع کارآمد، مشتریمداری یا حتی منابع مالی پایدار باشند.
شناسایی دقیق نقاط قوت نهتنها به اعتمادبهنفس تیم کمک میکند، بلکه در بهرهگیری از فرصتهای بیرونی نیز تأثیرگذار خواهد بود. هرچه در این مرحله دقیقتر عمل کنید، احتمال اینکه در اجرای استراتژیهای کسبوکار موفق شوید، افزایش پیدا میکند.
نقاط ضعف (Weaknesses)
نقاط ضعف برند، همان محدودیتها و کمبودهایی هستند که میتوانند مانع رشد یا اثربخشی کسبوکار شوند. ممکن است کمبود نیروی انسانی متخصص، وابستگی به یک منبع خاص درآمد، ضعف در بازاریابی یا حتی استاندارد نبودن فرایندها نقاط ضعف یک کسبوکار باشند. مهم است که نقاط ضعف را بهطور صادقانه و واقعبینانه بشناسید، چون پنهانکردن آنها میتواند باعث تصمیمگیریهای نادرست و پرهزینه شود.
فرصتها (Opportunities)
فرصتهایی که پیش روی یک کسبوکارند، عواملی بیرونی هستند که اگر بهدرستی شناسایی شوند، میتوانند رشد قابلتوجهی برای کسبوکار به همراه داشته باشند. ممکن است تغییرات در بازار، قوانین حمایتی جدید، ترندهای مصرفکننده، تغییر در رفتار مشتریان نوآوریهای فناوری یا حتی ضعف رقبا باشند. تحلیل فرصتها به شما کمک میکند تا با نگاه به آینده و شناخت محیط، برای توسعه و پیشرفت برنامهریزی کنید، نه اینکه فقط به حفظ وضعیت فعلی بپردازید.
تهدیدها (Threats)
تهدیدها چالشهای بیرونی هستند که ممکن است رشد یا بقای کسبوکار در صنعت را با خطر مواجه کنند. رقابت شدید، بحران اقتصادی، تغییر رفتار مشتریان، تحریمها یا ورود تکنولوژیهای جدید ممکن است برای یک کسبوکار تهدید به حساب بیایند. حتی استفاده از استراتژی اقیانوس آبی و قرمز هم نمیتواند تضمینی برای وجود یا عدم وجود تهدیدها باشد.
بنابراین تحلیل دقیق تهدیدها ضروریست و به شما کمک میکند برای مواجهه با بدترین سناریوها آماده باشید و ریسکهای احتمالی را کاهش دهید یا با آنها مقابله کنید.
مراحل انجام تحلیل SWOT برای کسبوکارها (راهنمای قدمبهقدم)
اگر تحلیل SWOT بهدرستی و با مشارکت افراد کلیدی انجام شود، میتواند به یکی از مؤثرترین ابزارهای تصمیمگیری در هر مرحله از کسبوکار تبدیل شود. در ادامه، مراحل انجام تحلیل SWOT را بررسی میکنیم:
1. با حضور اعضای کلیدی تیم یک جلسه تشکیل دهید
SWOT زمانی بیشترین بازده را دارد که اعضای کلیدی تیم، از بخشهای مختلف (مدیران، کارشناسان فروش و پشتیبانی) در تحلیل و بررسی آن مشارکت داشته باشند. از همین رو، جلسهای را با حضور اعضای کلیدی برای تکمیل ماتریس SWOT تشکیل دهید. بهتر است در این جلسه نگاهی به بوم مدل کسبوکار و بیزینس پلن نیز داشته باشید.
2. ماتریس SWOT را آماده کنید
میتوانید ماتریس را در هر فضای دلخواهی مانند یک تخته وایتبرد، فایل پاورپوینت، یا ابزارهای آنلاینی مثل Google Slides یا Miro و… رسم کنید. در هر ربع این ماتریس، یکی از عناصر SWOT را قرار دهید:
نقاط قوت، نقاط ضعف، فرصتها و تهدیدها
3. با «نقاط قوت» شروع کنید
تکمیل ماتریس SWOT را با نگاهی به نقاط قوت و مزایای کسبوکار شروع کنید. برای تکمیل این بخش از ماتریس، سوالات زیر را در جلسه مطرح کنید و پاسخ سوالات را در قسمت نقاط قوت بنویسید:
- مشتریان بیشتر به چه بخشهایی از کسبوکار ما علاقهمند هستند یا حداقل از آن رضایت دارند؟
- کدام فعالیتهای کسبوکار ما بازاریابی دهان به دهان را بهدنبال داشتهاند؟
- چه نکاتی باعث تمایز ما نسبت به رقبا میشود؟
- مزیت رقابتی اصلی ما چیست؟
- چه منابعی در اختیار داریم که رقبا ندارند؟
- چه ویژگیهایی از برند ما بیشترین بازتاب مثبت را داشتهاند؟
4. سراغ «نقاط ضعف» بروید
پس از بررسی نقاط قوت درونی کسبوکار، با حفظ صداقت، کمبودها و مشکلات را بررسی کنید. در این مرحله، سوالات زیر را در جلسه مطرح کنید و جمعبندی پاسخ هر سوال را در بخش مربوط به نقاط ضعف در ماتریس تحلیل SWOT یادداشت کنید:
- مشتریان از چه چیزهایی ناراضیاند؟
- معمولاً مشتریان به چه دلایلی دریافت خدمات یا کالا را لغو و مرجوع میکنند؟
- کدام بخش از فرایند فروش یا پشتیبانی نیاز به بهبود دارد؟
- رقبا از چه منابعی بهرهمند هستند که در تیم ما وجود ندارد؟
- کدام ویژگی در برند ما باعث ایجاد بازتاب منفی شده است؟
5. «فرصتها» را شناسایی کنید
برای تکمیل این بخش، باید نگاهی به فضای بیرونی سازمان و اتمسفر کلی بازار بیندازید. در این مرحله باید با پاسخ به پرسشهای زیر، فرصتهای پیشروی برند را کشف کنید:
- کدام ترندهای بازار به نفع ماست؟
- آیا میتوانیم با تکیه بر اتفاقات روز بازار، آگاهی از برند را افزایش دهیم؟
- آیا موجی در بازار راه افتاده که با پیروی از آن بتوانیم منافع بیشتری کسب کنیم؟
- آیا ابزار یا بودجهای داریم که کامل استفاده نشده و بتوانیم دوباره از آن بهرهبرداری کنیم؟
- چگونه میتوانیم با مشتریمداری، مشتریان وفادار را بیشتر درگیر کنیم؟
- چه تغییراتی در رفتار بازار، رفتار مشتریان و قوانین موجود، میتواند به نفع ما تمام شود؟
- کدام کانالهای تبلیغاتی بازدهی بیشتری دارند و میتوان بیشتر از مزایای تبلیغات کسبوکار در این کانالها استفاده کرد؟
6. «تهدیدها» را بررسی کنید
برای تکمیل ماتریس SWOT و پایان ترسیم با بخش تهدیدها، به چالشهای بیرونی فکر کنید که ممکن است جلوی رشد کسبوکارتان را بگیرند. سوالات زیر به شما کمک میکنند تا تهدیدهای کسبوکار را بهتر بشناسید:
- چه رقبا یا برندهای جدیدی وارد بازار شدهاند؟
- آیا تغییر قوانین یا شرایط اقتصادی روی کسبوکار ما تأثیر منفی دارد؟
- نرخ خروج پرسنل یا عدم رضایت تیم چه اثری روی آینده دارد؟
- تکنولوژیهای جدید کدام بخش از کسبوکار ما را تهدید میکنند؟
- آیا مارکت پلیسها میتوانند موقعیت ما را تهدید کنند؟
برگزاری نظرسنجی به روشهای مختلف به شما کمک میکند تا صحت دادههای خود را بسنجید و با دیدگاه مشتریان نسبت به برند خود بیشتر آشنا شوید تا تحلیل SWOT را با دقت بالاتری انجام دهید.
7. تحلیل SWOT را آغاز کنید
بعد از تکمیل ماتریس SWOT، نوبت به تحلیل میرسد. در تحلیل SWOT، مشابه با تصویر زیر، باید برآیندی از نقاط قوت، نقاط ضعف، فرصتها و تهدیدها را بهدست آورید.
برای انجام تحلیل، ماتریس رسمشده را در 4 بعد و بر اساس 4 استراتژی تحلیل کنید:
استراتژی اول: SO
در استراتژی Strength + Opportunity باید برآیندی از نقاط قوت و فرصتها را در نظر بگیرید. بررسی کنید که با تمرکز بر کدام نقاط قوت برند خود میتوانید از فرصتهای موجود بیشترین استفاده را ببرید.
استراتژی دوم: WO
این استراتژی بر اساس بررسی نقاط ضعف همزمان با بررسی فرصتهاست. در مرحلۀ Weakness + Opportunity، بررسی کنید که کدام فرصتهای موجود به شما کمک میکنند تا نقاط ضعف کسبوکار خود را کاهش دهید؟ ممکن است تکیه بر بعضی از فرصتها باعث کاهش یا حتی رفع نقاط ضعف برند شما شوند.
استراتژی سوم: ST
در استراتژی Strength + Threat که بر اساس بررسی نقاط قوت همزمان با تهدیدها شکل میگیرد، نقاط قوتی را پیدا کنید که باعث میشوند بتوانید با تهدیدهای فعلی مقابله کنید.
استراتژی چهارم: WT
با تحلیل همزمان نقاط ضعف و تهدیدها در بخش Weakness + Threat، بررسی کنید که چگونه میتوانید با رفع بزرگترین نقاط ضعفی که دارید، تهدیدهای بیرونی را کاهش داده و با آنها مقابله کنید.
8. اقدامات لازم برای بهبود کسبوکار بر اساس تحلیل SWOT را مشخص کنید
پس از تحلیل کامل ماتریس، از اعضا بخواهید بر اساس یافتههای تحلیلی، فهرستی از «آنچه باید در آینده انجام شود» تهیه کنند و برای هر اقدام یک مسئول مشخص تعیین کنند. فراموش نکنید که بدون این مرحله، تحلیل SWOT نتیجهای بهدنبال نخواهد داشت.
مثالی از ترسیم ماتریس و تحلیل SWOT یک کسبوکار (نمونۀ فرضی)
برای درک بهتر از نحوۀ تکمیل ماتریس و تحلیل SWOT در برند خود، به این مثال توجه کنید:
فرض کنید صاحب یک وبسایت آموزشی زبانهای خارجی هستید و قصد ترسیم ماتریس SWOT و تحلیل آن را دارید تا بتوانید کسبوکار خود را بهبود دهید.
اگر نقاط قوت، ضعف، فرصتها و تهدیدهای موجود برای کسبوکار شما مطابق با ماتریس زیر باشد:
چگونه ماتریس را تحلیل کنیم؟
به تحلیل بر اساس هر استراتژی توجه کنید:
1. استراتژی SO (نقاط قوت + فرصتها)
- طراحی دورههای تخصصیتر متناسب با کمک تیم حرفهای
- استفاده از ویدیوهای آموزشی اختصاصی بهصورت تیزر یا خلاصه در شبکههای اجتماعی
- بهرهبرداری از سئو برای جذب مخاطبان علاقهمند به مهاجرت تحصیلی با تکیه بر کلمات کلیدی مرتبط
- تبلیغ دورههای دارای گواهینامۀ رسمی در سایر پلتفرمهای آموزشی برای گسترش بازار
2. استراتژی WO (نقاط ضعف + فرصتها)
- توسعۀ نسخه iOS اپلیکیشن با استفاده از سرمایهگذاری یا حمایتهای دولتی
- برگزاری کلاسهای تعاملی با استفاده از پلتفرمهایی مانند Google Meet
- «تعیین سطح رایگان» و هدایت کاربران به دورههای متناسب با سطح واقعی آنها
3. استراتژی ST (نقاط قوت + تهدیدها)
- تقویت محتوای سئو شده برای رقابت با برندهای بزرگی مثل Duolingo و Memrise
- انگیزهبخشی به مدرسین از طریق ارائۀ سهم از درآمد یا مزایای ویژه
- افزایش ارزش دورهها برای مقابله با حساسیت کاربران روی قیمتها
- ارائۀ ویدیوهای آموزشی با حجم کمتر به کاربرانی که با اختلال اینترنت مواجه هستند
4. استراتژی WT (نقاط ضعف + تهدیدها)
- راهاندازی کلاسهای تعاملی گروهی با هزینۀ پایین برای رقابت با آموزشهای رایگان
- همکاری با مدرسین فریلنسر جهت تولید منابع آموزشی زبانهای خاص با هزینۀ مقرونبهصرفه
- طراحی مسیرهای یادگیری شخصیسازیشده برای جلوگیری از سردرگمی و ریزش کاربران
اشتباهات رایج در تحلیل SWOT که باید از آنها پرهیز کنید
ممکن است افتادن در دام برخی اشتباهات و تلهها، در نتایج تحلیل SWOT بسیار تأثیرگذار باشند. گاهی اوقات این اشتباهات در تصمیمگیریهای ناشی از تحلیل باعث هدر رفتن منابع موجود میشوند:
1. نوشتن فهرستهای بلندبالا، غیرمتمرکز و بدون اولویتبندی
یکی از شایعترین اشتباهات در تحلیل SWOT، اضافهکردن لیستهای طولانی بدون توجه به اولویتهاست. فراموش نکنید که لازم نیست تمام نقاط قوت و نقاط ضعف و… را در ماتریس بگنجانید. چرا که در غیر اینصورت، شناسایی عناصر کلیدی برای تحلیل دشوار شده و تحلیل کارایی خود را از دست میدهد.
برای جلوگیری از این اشتباه، پیش از آغاز تحلیل، هدف مشخصی تعریف کنید (مثل: ورود به بازار جدید یا ارزیابی عملکرد برند). سپس در هر بخش از ماتریس SWOT تنها ۳ تا ۵ مورد اصلی و حیاتی را یادداشت کنید تا تحلیل را متمرکز و هدفمند اجرا کنید.
بهعلاوه، دقت داشته باشید که همۀ نقاط قوت یا ضعف به یک اندازه مهم نیستند. بنابراین بهتر است بعد از نوشتن عوامل، آنها را بر اساس تأثیرگذاری (مثلاً با مدل ۵ نمرهای) اولویتبندی کنید. سپس، روی ۱ یا ۲ مورد از هر بخش که بیشترین اثرگذاری را دارند، تمرکز کنید.
2. اغراق در تعیین نقاط قوت
جلسۀ بررسی SWOT باید بر واقعیات و دادههای دقیق متمرکز باشد. بنابراین، سعی کنید با تمایل ناخودآگاه اعضای تیم نسبت به بزرگنمایی نقاط قوت مقابله کنید. از نگاه مشتری یا رقیب به نقاط قوت نگاه کنید. آیا واقعاً تیم شما از رقبا بهتر است؟ آیا کاربران تجربۀ متفاوت و خوبی از برند شما دارند؟
3. بیتوجهی به نقاط ضعف یا سانسور آنها
ممکن است در برخی موارد، ترس از قضاوت یا فشار سازمانی باعث شود برخی تیمها از بیان نقاط ضعف واقعی خودداری کنند. اما دقت داشته باشید که این رویکرد نهتنها فایدهای ندارد، بلکه میتواند سازمان را با بحرانهای پیشبینینشدهای مواجه کند.
بنابراین، هنگام ترسیم ماتریس و تحلیل SWOT، فضایی امن ایجاد کنید تا افراد بدون ترس از سرزنش، ضعفها را مطرح کنند. اگر تیم حاضر در جلسه از افراد متعددی تشکیل شده، بهتر است ابتدا هر عضو فهرست خود را بهصورت ناشناس ارائه دهد و سپس موارد تکراری یا مهمتر در جلسه بررسی شوند.
4. بیتوجهی به عوامل بیرونی و تحلیل PESTLE
بسیاری از کسبوکارها هنگام بررسی SWOT، فقط روی تواناییهای داخلی تمرکز دارند و تحلیل عوامل بیرونی (فرصتها و تهدیدها) را جدی نمیگیرند و به ذکر چند مورد ساده بسنده میکنند. این بیتوجهی میتواند باعث غفلت از تغییرات بازار، بیتوجهی به قوانین جدید و تغییرات در رفتار مشتریان شود.
پیش از ورود به بخش فرصتها و تهدیدها، بهتر است تحلیل PESTLE را انجام دهید و از نتایج آن برای تکمیل این دو بخش استفاده کنید. این تحلیل به شما کمک میکند دیدی جامع از سیاست، اقتصاد، فناوری و سایر عوامل محیطی داشته باشید.
تحلیل PESTLE چیست و چه تفاوتی با تحلیل SWOT دارد؟
تحلیل PESTLE (که به نام PEST نیز شناخته میشود) روی بررسی دقیق محیط بیرونی و عوامل خارجی کسبوکار تمرکز دارد. این آنالیز به شما کمک میکند که تأثیر عوامل سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فناوری، حقوقی و محیطزیستی بر کسبوکار خود را شناسایی کنید.
برخلاف SWOT که ترکیبی از عوامل داخلی و خارجی را بررسی میکند، PESTLE صرفاً به عوامل غیرقابلکنترل بیرونی میپردازد. بررسی PESTLE پیش از ترسیم ماتریس SWOT، باعث میشود تهدیدها و فرصتها واقعگرایانهتر و بر اساس اطلاعات دقیق استخراج شوند.
5. اشتباه در تفکیک عوامل داخلی و خارجی
گاهی برخی افراد هنگام طراحی ماتریس و تحلیل SWOT به اشتباه فرصتهای بیرونی را بهعنوان نقطۀ قوت داخلی برند در نظر میگیرند. برای مثال، افزایش تقاضای بازار ممکن است به اشتباه بهعنوان «نقطۀ قوت برند» در نظر گرفته شود. بنابراین برای اضافه کردن هر عامل از خود بپرسید: «آیا این مورد از داخل سازمان نشأت گرفته یا از بیرون؟»
دقت کنید که موارد داخلی یعنی نقاط ضعف و قوت، باید تحتکنترل شما باشند؛ در حالی که موارد خارجی یا تهدیدها و فرصتها، عواملی هستند که فقط میتوانید با آنها سازگار شوید یا از آنها استفاده کنید.
6. عدم بهروزرسانی ماتریس SWOT و تحلیل آن
برخی کسبوکارها فقط یکبار در سال یا در زمان شروع تجارت از صفر تحلیل SWOT را انجام میدهند و بهسراغ بهروزرسانی آن نمیروند. در حالیکه ویژگیهای درونی کسبوکار و همچنین عوامل خارجی، دائماً در حال تغییر هستند. برای مثال، ممکن است تغییر موقعیت مشتریان در قیف فروش، بهطور کلی استراتژیهای برند شما را تغییر دهد. بههمین دلیل، ماتریس SWOT و تحلیل آن را بهصورت دورهای بهروزرسانی کنید.
مثالهای واقعی از ماتریس SWOT برندهای معروف
ترسیم ماتریس SWOT و تحلیل مداوم آن در برندهای مطرح هم رواج دارد و برای کسبوکارهای کوچک و بزرگ مزایای متعددی بههمراه دارد. با مشاهدۀ نحوۀ تکمیل نمودار SWOT در شرکتهای مطرح، این تحلیل برای شما آسانتر خواهد شد:
(تمام ماتریسها بهصورت فرضی و با توجه به شرایط فعلی هر کسبوکار ترسیم شدهاند.)
ماتریس SWOT شرکت دیجیکالا
تحلیل SWOT شرکت کاله
ماتریس SWOT اسنپ
جمعبندی
تحلیل SWOT راهکاری قدرتمند برای خودشناسی سازمانی و ارزیابی دقیق شرایط درونی و بیرونی است. با استفادۀ اصولی از این راهکار، میتوانید مزیتهای رقابتی را شناسایی کنید، ضعفها را اصلاح کنید، از فرصتهای بازار بهترین استفاده را ببرید و برای تهدیدها آمادگی لازم داشته باشید. این تحلیل میتواند به موتور رشد برند شما تبدیل شود؛ به شرط آنکه از دام اشتباهات رایج دوری کنید، ماتریس SWOT را بر پایه داده و واقعیت تدوین کنید و بهروزرسانی دورهای آن را فراموش نکنید.