FTP، یک پروتکل قدیمی و کاربردی

شما هم مثل من وقتی یک کلمه مخفف را می‌بینید می‌خواهید معنای آن را بدانید؟ دنیای اینترنت پر است از کلمات مخفف و حروفی که در ظاهر بدون معنی کنار هم قرار گرفتند، اما درواقع حرف‌های زیادی برای گفتن دارند. یکی از این مخفف‌های دنیای بزرگ اینترنت FTP است. اولین بار که این کلمه را دیدم برایم سوال شد که FTP چیست؟! و چرا اینقدر درباره آن حرف می‌زنند. برای همین دست به کار شدم تا سر از رمز و راز این حروف در بیاورم. اگر برای شما هم سوال شده که FTP به چه معناست، چه کارهایی انجام می‌دهد و حرف حسابش چیست، این مطلب ملی‌پیامک را تا انتها بخوانید.

FTP چیست؟

FTP مخفف عبارت File Transfer Protocol است؛ یعنی پروتکل انتقال فایل. پروتکل‌ها در فضای اینترنت و شبکه، مجموعه‌ای از اصول و قوانین هستند که کامپیوترهای متصل به‌هم با آن زبان حرف می‌زنند. از بین همۀ پروتکل‌های موجود، FTP زبان مشترک کامپیوترها برای انتقال فایل در بستر TCP/IP، مثل اینترنت است. شما تا همین حالا بارها و بارها از FTP استفاده کرده‌اید! حتماً می‌پرسید کجا و چگونه؟ تا به حال از اینترنت فایلی را دانلود کردید؟ مثلاً آهنگ جدید خواننده مورد علاقه‌تان، یا آخرین قسمت سریالی که مدت‌ها منتظرش بودید؟ قطعاً جواب این سوال مثبت است. پس شما بدون آن که بدانید از FTP استفاده کردید. مرورگرهای امروزی آنقدر پیشرفته هستند که در همان صفحۀ مرورگر می‌توانید به‌راحتی و بدون آن که نیاز به کار خاصی باشد از پروتکل FTP استفاده کنید.

FTP چگونه کار می‌کند؟

FTP برای برقراری ارتباط در یک شبکه به دو طرف نیاز دارد. می‌توانیم FTP را مثل پلی بین دو روستا در دو سمت یک درّه در نظر بگیریم که مردم برای رفت و آمد و مبادله کالا از آن استفاده می‌کنند. برای این کار، کاربران باید با در دست داشتن مدارک لازم به سرور مراجعه کنند و مجوز بگیرند! البته بعضی سرورهای FTP هستند که دسترسی به فایل‌های آنها برای عموم آزاد است و نیازی به گرفتن مجوز ندارند. این نوع سرورها به FTP ناشناس (Anonymous) مرسوم هستند. در ادامه بیشتر راجع‌به آنها حرف می‌زنیم. هنگام برقراری اتصال FTP، دو کانال ارتباطی مجزا وجود دارد. اولی کانال فرمان (Command channel) نام دارد که مسئول دستورالعمل‌ها و پاسخ‌های آنهاست و دومی کانالی است که توزیع داده در آن اتفاق می‌افتد. برای دریافت یا ارسال فایل، کاربری که قبلاً تایید شده است، با استفاده از پروتکل به سرور درخواست ساخت کانال‌ها می‌دهد. در جواب، سرور اجازه چنین کاری را به کاربر می‌دهد. این جلسه (session) با نام حالت اتصال فعال (active connection mode) شناخته می‌شود. اگر دیوار آتش (Fire Wall) از سیستم کاربر محافظت کند، توزیع فایل در حالت اتصال فعال با مشکل روبرو می‌شود. فایروال معمولاً به جلسات غیر مجاز از یک طرف خارجی، اجازه ورود نمی‌دهد! اگر این مشکل بوجود بیاید از حالت غیر فعال (Passive) استفاده می‌شود. در این حالت کاربر حرف اول و آخر را می‌زند و به سرور اجازه دخالت نمی‌دهد. یعنی کاربر هم دستورالعمل‌ها را تعیین می‌کند و هم نحوه توزیع اطلاعات را مشخص می‌کند و آن را به سرور می‌دهد و وظیفه سرور فقط گوش کردن است!

FTP Client و FTP Server به چه معناست؟

قبل از این که نحوۀ استفاده از FTP را بگوییم بهتر است با دو مفهوم اساسی در این حوزه آشنا شوید؛ FTP Client و FTP Server. در اوایل شکل‌گیری این پروتکل، ارتباط گرفتن با آن تنها از طریق کدنویسی امکان‌پذیر بود، اما توسعه‌دهندگان به این نتیجه رسیدند که برای آسان‌تر کردن کارها باید نرم‌افزاری مخصوص FTP طراحی کنند. FTP Client: اگر بخواهید برای انتقال یا دریافت فایل از FTP استفاده کنید باید از نرم‌افزارهای مخصوص این کار استفاده کنید که به آنها FTP Client می‌گوییم. این نرم‌افزارها ظاهری مثل بقیه نرم‌افزارهای ویندوز، مک و لینوکس دارند. کار کردن با آنها ساده است و فرایند انتقال یا دریافت فایل را برای شما به سرعت انجام می‌دهند. FTP Server: وقتی یک FTP کلاینت را نصب می‌کنید باید به یک سرور متصل شوید. پس منطقی است که سروری که قرار است از روی آن فایل دانلود کنید نرم‌افزار مشابهی داشته باشد که اجازه این کار را به شما بدهد. به چنین نرم‌افزارهایی FTP Server می‌گوییم. وظیفه این نرم‌افزار ایجاد ارتباط با کلاینت و پردازش دستورالعمل‌های ارسالی از سوی اوست.

چگونه از FTP استفاده کنیم؟

برای استفاده از FTP سه روش وجود دارد: اولین راه استفاده از خط فرمان (Command line) است. این روش قدیمی‌ترین متد برای استفاده از FTP است. مثلاً در ویندوز CMD و در سیستم عامل مک و لینوکس Terminal راهگشای شما خواهند بود. این روش از آنجایی که رابط گرافیکی جذابی ندارد طرفداران زیادی نیز ندارد. هرچند برخی توسعه‌دهندگان هنوز هم از این راه با FTP ارتباط برقرار می‌کنند. دومین راه برای رسیدن به FTP استفاده از مرورگرهاست. این روش بسیار ساده و راحت است. کافیست آدرس یک FTP مثلا ftp.example.com را در مرورگر خودتان وارد کنید. در ادامه نام کاربری و رمز عبور را هم بزنید و وارد FTP شوید. این روش برای جستجو در کتابخانه‌های بزرگ منطقی‌تر به نظر می‌رسد هرچند سرعت و امنیت آن نسبت به روش قبل و بعد کمتر خواهد بود. اما سومین و بهترین روش استفاده از FTP، بهره جستن از FTP Client یا همان نرم‌افزارهای FTP است. FTP کلاینت رایج‌ترین راه ارتباطی با یک FTP است؛ به‌ویژه برای توسعه‌دهندگان. دلیل آن هم امنیت بالا و آزادی عمل بیشتر نسبت به روش‌های دیگر است. برای این کار کافیست نرم‌افزارهایی مثل CuteFTP یا FileZilla را روی سیستم عامل خودتان نصب کنید و به‌راحتی به سرور FTP وصل شوید. کار با FTP Client بسیار آسان است و می‌توانید به راحتی با کشیدن و رها کردن یا همان Drag and Drop خودمان فایل‌ها را دانلود یا آپلود کنید.

کاربردهای FTP چیست؟

همانطور که از اسم این پروتکل پیداست وظیفه اصلی آن انتقال فایل از جایی به جای دیگر است؛ البته این انتقال بین سیستم‌هایی که در یک شبکه به هم متصل هستند اتفاق می‌افتد. فرض کنیم که بخواهید یک وب‌سایت راه بیندازید و روی آن فایل‌هایی برای دانلود قرار دهید. برای انتقال این فایل‌ها از سرور به کامپیوتر کاربران به FTP نیاز خواهید داشت. البته این تنها روش انتقال فایل در سیستم‌های تحت شبکه نیست، ولی یکی از رایج‌ترین و پرکاربردترین آنهاست. از آنجایی که پروتکل FTP یکی از قدیمی‌ترین پروتکل‌های اینترنت است، برای افرادی که تازه وارد حوزه ساخت‌و‌ساز سایت و توسعه آن شده‌اند، FTP جنبه آموزشی هم دارد. این پروتکل یکی از اولین مثال‌هایی است که دانشجویان را با مفهوم پروتکل در اینترنت آشنا می‌کند.

امنیت FTP

وقتی حرف از انتقال فایل از جایی به جای دیگر مطرح باشد، مسئله امنیتی می‌شود! پس این سوال مطرح می‌شود که آیا FTP امن است؟ جواب منفی است! پروتکل FTP عمری 50 ساله دارد، برای همین نمی‌توان به امنیت آن خیلی دل خوش کرد! فایل‌ها در این پروتکل رمزنگاری نمی‌شوند و این کار را برای هکرها بسیار ساده می‌کند. یعنی اگر کسی وارد کانال ارتباطی شما با سرور شود به راحتی می‌تواند تمام صحبت‌های شما را شنود کند یا محتوای شما را بدزدد! به همین دلیل این روزها از نسخه به‌روزشده FTP یعنی FTPS استفاده می‌شود. در این پروتکل همه چیز رمزنگاری می‌شود تا شخصی به جز شما نتواند از محتوای درخواستی سر در بیاورد. شرکت‌های ارائه‌دهنده سرویس‌های اشتراک‌گذاری فایل نیز دیگر به سراغ FTP نمی‌روند و از نسخه جدید‌تر و امن‌تر آن استفاده می‌کنند.

FTP ناشناس!

بسیاری از سرورهای FTP در سراسر دنیا این امکان را به شما می‌دهند که به‌صورت ناشناس و بدون نیاز به وارد کردن نام کاربری و کلمه عبور به سرورشان وصل شوید و فایل‌هایی که می‌خواهید را دانلود کنید. در دنیای نرم‌افزارهای متن‌باز، این یک امر عادی و معمول است. البته برای استفاده از این سرورها آنقدرها هم ناشناس نخواهید بود و معمولاً از شما خواسته می‌شود که به جای نام کاربری کلمه "ناشناس" (Anonymous) را وارد کنید و به‌ جای رمز عبور هم ایمیلتان را بنویسید!

سخن آخر

پروتکل FTP یکی از قدیمی‌ترین‌ها در دنیای اینترنت است. پروتکلی که با سابقه 50 ساله و متخصص در انتقال فایل! در این مطلب تاریخچه FTP را برایتان گفتیم و کاربردهای این پروتکل را بررسی کردیم همچنین نکات مهمی درخصوص امنیت FTP گفته شد.